Zgodnie z powszechnie obowiązującą zasadą praworządności, Straż Miejska działa w oparciu o przepisy prawa tj: Konstytucję, ustawy i akty wydane na ich podstawie, oraz przepisy prawa miejscowego ustanawiane przez organy administracji rządowej i samorządowej. Wśród wielości tych aktów prawa istnieją takie, które mają zasadnicze znaczenie dla działalności tej formacji. Nie ulega wątpliwości, że najważniejszym z nich jest ustawa o strażach gminnych (miejskich) i przepisy wykonawcze wydane na mocy upoważnień zawartych w tym akcie prawnym

W 1998r, realizując treść artykułu 11 ustawy o strażach gminnych z dnia 29.08.1997r, funkcjonariusze Straży Miejskiej w Wałbrzychu rozpoczęli realizację profilaktyczno - edukacyjnego program "Z nami bezpieczniej". Przyczyną powstania programu był fakt wzrostu aktów przemocy, których ofiarami coraz częściej byli uczniowie Wałbrzyskich szkół. Liczne sygnały napływające zarówno od dyrekcji szkół jak również od rodziców wskazywały na wzrastający stopień ich brutalizacji. Podjęte działania prewencyjne we wskazanych przez poszkodowanych rejonach spowodowały przeniesienie całego procederu w inne miejsca. Dodatkowo ujawniły się kwestie braku świadomości osób poszkodowanych co do obowiązujących procedur prawnych związanych z faktem zgłoszenia popełnienia przestępstwa.

W miesiącu grudniu 1998 roku skierowany został do realizacji po pozytywnym zaopiniowaniu przez Wydział Oświaty i zatwierdzeniu przez Prezydenta miasta program "Z nami bezpieczniej".
W programie zakłada się spotkania z uczniami szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz szkół ponadgimnazjalnych. W czasie spotkań, w zależności od wieku uczniów, porusza się następujące tematy:

• przybliżenie zasad i form działania straży miejskiej
• zasady zachowania się w sytuacjach nadzwyczajnych (wypadki, pożary, innezagrożenia)
• traktowanie nieletniego przez prawo w różnych okresach historii
• nieletni jako podmiot prawa ( ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich,
• kodeks karny, kodeks postępowania karnego, elementy prawa cywilnego materialnego i procesu cywilnego)

W ramach programu, w sytuacjach wyjątkowych odbywają się też spotkania z rodzicami uczniów ze szkół gdzie zjawisko przemocy uzewnętrzniło się szczególnie.

Straż Miejska, dysponując odpowiednimi możliwościami włączyła się do ogólnopolskiej akcji zainicjowanej przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych - "Alkohol kradnie wolność". Troska o bezpieczeństwo dzieci i ich ochrona zadecydowały o przystąpieniu straży do realizacji programu. Zdajemy sobie sprawę z tego, że nie można kontrolować nieustannie zachowania się młodzieży, można natomiast utrzymywać z nią dobre kontakty, starać się zrozumieć, słuchać oraz wywierać wpływ na ich postępowanie. Można także przestrzegać przed piciem nawet niewielkich ilości alkoholu, co bardzo często jest przyczyną poważnych i doraźnych szkód związanych z wypadkami, konfliktami z prawem itp. Kampania "Alkohol kradnie wolność" to materiały edukacyjne, programy emitowane w mediach, artykuły w prasie oraz osoby prowadzące zajęcia z młodzieżą. Straż Miejska idąc za wskazaniami PARPA chce przekazać młodzieży wiedzę o tym, co cennego z ich młodości ukradnie alkohol. Kampania jest prowadzona nadal ponieważ zapotrzebowanie i zainteresowanie na taką wiedzę jest bardzo duże. Straż Miejska nadal odwiedza placówki oświatowo - wychowawcze, gdzie spotyka się z młodzieżą rozmawiając o problemach alkoholowych.

Straż Miejska jest również organizatorem corocznego konkursu dla uczniów klas I-II-III szkół podstawowych, pod tytułem "Na Ciebie mogę liczyć", który spotka się z dużym zainteresowaniem ze strony najmłodszych mieszkańców naszego miasta. Laureaci otrzymują nagrody bezpośrednio z rąk Prezydenta Miasta co dodatkowo podnosi prestiż konkursu.

Straż Miejska trzykrotnie wydała specjalnie dla uczniów klas IV-VI szkół podstawowych dzienniczki ucznia. Zawartość tej broszury była bardzo interesująca i składała się z:

• dzienniczka ucznia,
• informacji z zakresu bezpieczeństwa w ruchu drogowym,
• wykazu instytucji mogących udzielić pomocy w sprawach związanych z nadużywaniem alkoholu, narkotyków, innych używek, przemocy domowej itp.
• informacji edukacyjnych z zakresy zakresu materiału przewidzianego dla klas IV-VI, itp.
• promocji ciekawych miejsc regionu wałbrzyskiego, które każdy uczeń powinien odwiedzić,
• informacji o Straży Miejskiej oraz jej działaniach,
• bezpłatnych biletów wstępu do Zamku Książ, stada ogierów, kompleksu "Osówka",

Dzienniczek każdorazowo wydawany jest w nakładzie 5000 egzemplarzy, co pozwala na rozprowadzenie go wśród wszystkich uczniów klas IV-VI wałbrzyskich publicznych szkół podstawowych.
Wałbrzyska straż co roku organizuje zbiórkę pieniędzy wśród pracowników Urzędu Miejskiego, za które przygotowywane są mikołajkowe paczki dla dzieci z Domu Małego Dziecka w Wałbrzychu oraz dzieci z rodzin ubogich. W roku 2003 w ramach mikołajkowej zbiórki, strażnicy zorganizowali również imprezą "Z kociołka Straży Miejskiej". Na spotkanie zaproszono podopiecznych wałbrzyskiej noclegowni, podopiecznych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie oraz wszystkich Wałbrzyszan, którzy chcieli skosztować grochówki przygotowanej przez strażników. Łącznie rozdano750 porcji zupy.

Corocznie Straż Miejska jest współorganizatorem międzygimnazjalnego turnieju pod hasłem "Razem przeciw zagrożeniom". Turniej ten to forma edukacji dzieci i młodzieży stanowiąca sposób na bezpieczniejsze jutro. Organizatorzy tego pomysłu, a więc:

1. KMP - w Wałbrzychu,
2. Wydział Edukacji i Spraw Społecznych UM w W-ch,
3. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w W-ch,
4. Straż Miejska w W-ch,
5. Komenda Rejonowa PSP w W-ch,
6. OSiR w W-ch,

Organizatorzy wyszli naprzeciw społecznemu zapotrzebowaniu na promocję prawidłowych postaw dzieci i młodzieży, dostarczaniu wiedzy na temat unikania zagrożeń, kształtowaniu zachowań i uświadamianiu przyczyn patologii społecznych.

Funkcjonariusze Straży Miejskiej realizując cel tego turnieju, uczestniczą w spotkaniach z młodzieżą szkolną zapoznając ją z zagrożeniami życia codziennego, starając się ukształtować zachowania minimalizujące skutki tych zagrożeń.